Khi mùa gặt biến thành mùa khói:Vì sao đốt rơm rạ vẫn kéo dài?Hưng Yên: Lễ công bố cây Ruối 750 năm và cây Đa “Lá cờ” xã Diên Hà trở thành Cây Di sản Việt Nam Ninh Bình đón Bằng công nhận Cây Di sản Việt Nam vào dịp Lễ Hội Đại đoàn kết các dân tộc Việt Nam Hàng loạt khách sạn và cơ sở lưu trú Việt Nam bị tấn công qua email chứa virus, giả mạo Booking.com Ba cây Bồ đề ở thôn Khê Ngoại 5 được công nhận là Cây Di sản Việt Nam Tin ảnh

Môi trường » Bảo vệ môi trường

Thứ tư, 19/11/2025, 04:22:41 AM (GMT+7)

Khi mùa gặt biến thành mùa khói:Vì sao đốt rơm rạ vẫn kéo dài?

(15:44:34 PM 18/11/2025)

(Tin Môi Trường) - Theo các chuyên gia môi trường, đằng sau ô nhiễm khói bụi do đốt rơm rạ là chuỗi nguyên nhân sâu xa đến từ tập quán canh tác truyền thống, khoảng trống trong chính sách hỗ trợ, khó khăn về kinh tế, thiết bị, cùng sự thiếu đồng bộ trong thực thi pháp luật,...Đây là thực trạng kéo dài dai dẳng nhiều năm nay và ngày càng trở nên nghiêm trọng trong bối cảnh chất lượng không khí ở các đô thị lớn liên tục ở mức xấu. Không chỉ vậy, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng rơm rạ khi bị đốt ngoài trời còn phát thải lượng lớn bụi mịn PM2.5, CO, NOx và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC), khiến tình hình ô nhiễm không khí thêm trầm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.

>> Những đám khói trắng từ đồng ruộng và lời giải cho bài toán ô nhiễm không khí >> Khu tưởng niệm nạn nhân Covid-19 ở TP.HCM: Một ý tưởng nhân văn và lan tỏa giá trị cộng đồng >> Nhiều ý kiến tâm huyết của chuyên gia VACNE cho Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XIV >> Thực hiện chuyển đổi xanh ở Việt Nam là chià khóa cho bảo vệ môi trường bền vững và ứng phó có hiệu quả với biến đổi khí hậu >> "Tây Sơn thất hổ tướng": Khi những nhà làm phim tâm huyết gặp gỡ diễn viên yêu nghề

Tập quán lâu đời và “phép công thua tình riêng”

Tập quán lâu đời của người nông dân sau mỗi đợt thu hoạch vụ mùa (Ảnh: Báo Sức khoẻ và Đời sống)

Mỗi năm, vào cao điểm mùa gặt, vùng ngoại thành Hà Nội và đồng bằng Bắc Bộ lại mờ mịt trong khói trắng đặc quánh, cản trở tầm nhìn, gây khó thở,.... Khói này không đến từ nhà máy hay xe cộ, mà từ chính việc đốt rơm rạ sau thu hoạch. Dù pháp luật đã cấm và cảnh báo ô nhiễm không khí gia tăng, nhưng thực trạng vẫn kéo dài, trở thành “áp lực môi trường” lớn. Tình trạng này thậm chí còn đe dọa các mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn mà Việt Nam đang theo đuổi trong Chiến lược Tăng trưởng Xanh và cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), khoảng 70% phụ phẩm nông nghiệp cả nước vẫn bị đốt bỏ; riêng Hà Nội, tỷ lệ đốt rơm rạ vụ đông-xuân khoảng 20%. Dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 nghiêm cấm hành vi này và Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định mức phạt tới 3 triệu đồng, song hiệu quả răn đe còn hạn chế. Một số địa phương từng triển khai các chiến dịch tuyên truyền phòng chống đốt rơm rạ, nhưng sau thời điểm cao điểm, tình trạng này lại tái diễn, cho thấy các biện pháp chưa chạm tới gốc rễ vấn đề.

Thực tế, hoạt động đốt rơm rạ tại các vùng nông thôn Việt Nam, thường diễn ra vào chiều tối, trên các cánh đồng xa khu dân cư, cùng lực lượng giám sát mỏng, dẫn đến khó phát hiện và xử lý triệt để. Đây cũng là “khoảng mờ” trong quản lý môi trường mà nhiều địa phương chưa thể giải quyết. Một số nghiên cứu xã hội học chỉ ra rằng với người dân, đốt rơm rạ không chỉ là thói quen mà còn là “tập tục cộng đồng” được truyền qua nhiều thế hệ, nên việc thay đổi cần thời gian và sự vào cuộc đồng bộ.

Khi[-]mùa[-]gặt[-]biến[-]thành[-]mùa[-]khói:Vì[-]sao[-]đốt[-]rơm[-]rạ[-]vẫn[-]kéo[-]dài?

Hiện tượng đốt rơm rạ sau mỗi mùa gặt của nông dân gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí (Ảnh: SOS)

Mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các Nghị định liên quan đã quy định chế tài xử phạt hành vi đốt rơm rạ, song việc kiểm tra, giám sát và thực thi trên thực tế vẫn còn hạn chế. Nhiều địa phương gặp khó khăn về nhân lực, cơ chế phối hợp và nguồn lực xử lý vi phạm, dẫn đến tình trạng hành vi đốt rơm rạ chưa được kiểm soát triệt để. Cụ thể, UBND TP. Hà Nội đã ban hành Chỉ thị 15/CT-UBND 2020 về quản lý hoạt động đốt rơm rạ và phụ phẩm cây trồng, ghi nhận rõ: Hiện nay hoạt động đốt rơm rạ, phụ phẩm cây trồng,… diễn ra phổ biến tại các địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý, giám sát tại nhiều địa phương vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, khiến tình trạng đốt rơm rạ vẫn gia tăng tại Hà Nội (2022) Nghệ An (2025), Ninh Bình, Thái Bình (2024),… Điều này phản ánh một thực tế: chế tài có nhưng cơ chế thực thi chưa đủ mạnh.

Trên thực tế, nhiều xã thiếu cán bộ chuyên trách, nên không ít vụ việc về xử lý vi phạm môi trường đều được “hòa giải”, bên cạnh đó, cũng có nhiều cấp xã “ngại va chạm” khi xử lý các cơ sở vi phạm là hộ dân sinh sống lâu đời, có mối quan hệ thân quen hoặc đóng góp kinh tế lớn cho địa phương. Tình trạng “nể nang, né tránh” khiến các hành vi vi phạm “được bỏ qua” thay vì xử lý theo đúng quy định, dẫn đến hiện tượng nhờn luật, tái phạm kéo dài. . Thậm chí, một số cán bộ cơ sở thừa nhận rằng: việc xử phạt người dân địa phương là “khó khả thi”, vì dễ tạo xung đột, ảnh hưởng quan hệ cộng đồng. Đây chính là trở ngại lớn trong quản lý môi trường cấp cơ sở.

Ông Phạm Văn Sơn, Tổng Thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam - Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (Ảnh: SOS)

Ông Phạm Văn Sơn, Tổng Thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam - Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam, nhận định: “Thực ra, không phải do chúng ta thiếu quy định hay chế tài, mà vấn đề nằm ở khâu thực thi. Ở nhiều địa phương, chính bởi “phép công thua tình riêng”, vậy nên đã khiến công tác thực hiện áp dụng xử phạt gặp nhiều rào cản. Khi chỉ có văn bản mà thiếu sự giám sát chặt chẽ, thiếu cơ chế hỗ trợ song hành, thì rất khó thay đổi một tập quán đã tồn tại lâu đời...” Ý kiến này cũng cho thấy: muốn thay đổi hành vi đốt rơm rạ, cần cải thiện cả nhận thức lẫn cơ chế thực thi.

Bài toán kinh tế: “Nhanh - rẻ - tiện” ?

Dự án của GAHP hỗ trợ nông dân hướng đến sử dụng các sản phẩm vi sinh để xử lý rơm rạ (Ảnh: SOS)

Có thể thấy, người nông dân đã chọn “giải pháp” đốt rơm rạ không chỉ vì thói quen, mà còn vì tính kinh tế: Nhanh, gọn, không tốn chi phí. Trong khi đó, các phương pháp thay thế như dùng chế phẩm vi sinh, ủ phân hữu cơ hay sản xuất viên nén sinh khối đòi hỏi thiết bị, thời gian và kiến thức kỹ thuật, được coi là những yếu tố người nông dân khó tiếp cận. Đáng nói, chi phí nhân công thu gom rơm rạ trong bối cảnh lao động nông thôn ngày càng thiếu cũng khiến nhiều hộ dân không mặn mà với việc giữ lại rơm.

Thị trường tiêu thụ rơm rạ chưa ổn định, giá thu mua thấp, không đủ bù công thu gom và vận chuyển, khiến họ chọn giải pháp dễ dàng nhất để kịp thời vụ. Lợi ích của xử lý sinh học như cải tạo đất, tăng năng suất lúa,... chỉ thể hiện sau vài vụ, trong khi đốt rơm cho hiệu quả tức thời là “ruộng sạch ngay”. Đây là lý do khiến nhiều hộ nông dân ưu tiên giải pháp trước mắt hơn lợi ích dài hạn.

Và dù đã có khung pháp luật quy định rõ, nhưng việc thực thi tại cơ sở vẫn gặp khó khăn bởi thói quen canh tác lâu đời, cũng như thiếu thông tin về các mô hình tận dụng rơm rạ hiệu quả. Vấn đề không nằm ở việc chờ hỗ trợ, mà ở chỗ người dân chưa nhìn thấy lợi ích kinh tế trước mắt và lâu dài khi chuyển đổi. Khi được kết nối với đơn vị thu mua, hướng dẫn ủ vi sinh hoặc tái sử dụng rơm rạ, nhiều địa phương cho thấy hành vi đốt giảm mạnh. Điều này chứng minh một điều quan trọng: nông dân hoàn toàn sẵn sàng thay đổi nếu thấy được hiệu quả kinh tế.

Các chuyên gia trong Dự án của GAHP - VACNE hỗ trợ nông dân ủ rơm làm nấm (Ảnh: Trung tâm Ứng phó sự cố Môi trường Việt Nam)

Trong khi đó, rơm rạ nếu được xử lý hợp lý hoàn toàn có thể trở thành nguồn lợi kinh tế. Trong Dự án “Giảm thiểu đốt ngoài trời và sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật” năm 2024 của Liên minh toàn cầu về sức khoẻ và ô nhiễm (GAHP) dưới sự tài trợ của Chính phủ Vương quốc Anh tài trợ thông qua Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn (Defra), phối hợp với Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) năm 2023-2024, đã có nhiều mô hình thí điểm tại An Giang, Ninh Bình, Đồng Nai cho thấy, khi sử dụng chế phẩm vi sinh để xử lý rơm rạ ngay trên đồng ruộng, lượng khí thải giảm rõ rệt, đất được cải tạo tốt hơn, chi phí sản xuất giảm, năng suất tăng. Ước tính từ mô hình thử nghiệm cho thấy, mỗi hecta lúa có thể mang lại thêm từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng nếu rơm rạ được tận dụng đúng cách. Đây là con số có ý nghĩa lớn trong bối cảnh nông dân đang chịu nhiều áp lực về chi phí đầu vào tăng cao.

Đồng thời, thay vì tập trung vào trợ giá hay hỗ trợ máy móc, điều quan trọng là giúp người dân nhìn thấy lợi ích kinh tế trực tiếp từ việc tận dụng rơm rạ, thông qua cơ chế: Bán cho đơn vị thu mua, sử dụng làm phân hữu cơ, viên nén sinh khối hoặc nguyên liệu trồng nấm. Khi đầu ra được kết nối rõ ràng, rơm rạ mới có thể trở thành tài nguyên. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực vật liệu sinh khối, năng lượng tái tạo cũng đang mở rộng nhu cầu nguyên liệu từ rơm, mở ra hướng đi mới cho phụ phẩm nông nghiệp tại Việt Nam.

Điều cốt lõi là cung cấp thông tin, mô hình thực tế để người dân tự tin chuyển đổi; tránh tạo tâm lý phụ thuộc vào hỗ trợ. Khi thấy được hiệu quả, cộng đồng sẽ chủ động làm theo mà không cần trông chờ. Các chuyên gia cho biết: nơi nào có mô hình điểm thành công, nơi đó tỷ lệ đốt rơm rạ giảm nhanh chóng, vì người dân tin vào người thật – việc thật hơn là các khuyến nghị trên giấy.

Ông Phạm Văn Sơn cũng cho rằng, nếu chỉ áp dụng chế tài mà không có giải pháp thay thế phù hợp, nông dân sẽ khó thay đổi. Do đó, cần tạo ra lợi ích thực sự để họ thấy rằng: Không đốt và xử lý rơm rạ bằng vi sinh có thể đem lại thuận lợi canh tác và tăng thêm thu nhập. Khi một mô hình thành công, hiệu ứng lan tỏa sẽ kéo theo nhiều địa phương khác làm theo, tạo thành thói quen mới. Quan trọng hơn, khi hình thành chuỗi giá trị phụ phẩm nông nghiệp, việc “đốt cho sạch ruộng” sẽ dần bị loại bỏ bởi chính lợi ích mà rơm rạ mang lại.

Từ “vô giá trị” thành “tài nguyên”

Nông dân đang thu hoạch rơm rạ để biến phụ phẩm nông nghiệp thành “tài nguyên” (Ảnh: SOS)

Rơm rạ từng bị coi là thứ không có giá trị, là phế phẩm nông nghiệp,... tuy nhiên hiện nay, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và chuyển đổi nông nghiệp “xanh”, những phụ phẩm này (bao gồm rơm rạ, bã ngô, khoai,...) đang trở thành một nguồn tài nguyên quý giá. Thay vì đốt bỏ, rơm rạ có thể trở thành nguyên liệu sản xuất tạo nên giá trị nông nghiệp bền vững như nhiên liệu sinh học, viên nén sinh khối,... Ngoài ra, nhiều startup tại Việt Nam đã bắt đầu nghiên cứu biến rơm rạ thành bao bì sinh học, tấm vật liệu ép từ sợi nông nghiệp, mở ra hướng phát triển kinh tế tuần hoàn đầy tiềm năng.

Như vậy, để có thể biến những phụ phẩm nông nghiệp bị coi là “vô giá trị” thành “tài nguyên”, cần sự vào cuộc đồng bộ của cơ quan quản lý Nhà nước, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân. Chỉ khi chính sách đi cùng thực tiễn, luật pháp được thực thi nghiêm minh, và người nông dân có lợi ích cụ thể, tập quán đốt rơm rạ mới có thể chấm dứt. Song song đó, việc phát triển thị trường tiêu thụ, xây dựng chuỗi giá trị cho phụ phẩm nông nghiệp sẽ giúp các giải pháp thay thế không chỉ mang tính tuyên truyền mà thực sự hấp dẫn người dân.

Và chuyển đổi bền vững không bắt đầu từ chờ đợi, mà từ hành động chủ động của từng mắt xích: Nông dân thu gom và bán rơm rạ, doanh nghiệp thu mua - chế biến tạo ra sản phẩm mới, và chính quyền địa phương đóng vai trò kết nối cung - cầu. Khi lợi ích kinh tế hiện hữu và thị trường phụ phẩm được khơi thông, các hành vi cũ sẽ tự thay đổi, biến rơm rạ thành giá trị của một nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn và phát thải thấp. Đây mới là con đường lâu dài và căn cơ để chấm dứt hoàn toàn tình trạng đốt rơm rạ sau mỗi mùa gặt.

Thông tin từ GAHP và VACNE

[Quay lại]

Từ khóa liên quan: Khi, mùa gặt, biến thành, mùa khói, Vì sao, đốt , rơm rạ, vẫn , kéo dài

Gửi ý kiến bạn đọc về: Khi mùa gặt biến thành mùa khói:Vì sao đốt rơm rạ vẫn kéo dài?

*	*
*
Nội dung*

Chọn file

(File: .Zip - 2M)

(Tin Môi Trường hoan nghênh các ý kiến đóng góp của bạn đọc cho bài viết. Các thảo luận sẽ được xem xét trước khi đăng tải. Tin Môi Trường giữ quyền từ chối những lời lẽ xúc phạm cá nhân, tổ chức; lời lẽ trái thuần phong mỹ tục, vi phạm pháp luật. Bạn đọc thảo luận bằng tiếng Việt có dấu. Ý kiến không nhất thiết thể hiện quan điểm của Tin Môi Trường. Cám ơn sự đóng góp và hợp tác của các bạn)

Bạn cũng có thể quan tâm:

Bài viết mới:

Xem theo:

Đọc nhiều nhất

Phản hồi nhiều

Không khí

Đồng Xoài treo thưởng cho người tìm ra thủ phạm phát tán mùi hôi trong không khí

(Tin Môi Trường) - Thành phố Đồng Xoài treo thưởng tiền cho người nào tìm, cung cấp thông tin xác định thủ phạm gây ra mùi hôi thời gian qua.

Nước

Thanh Hóa: Nước sông Mã bất ngờ đổi màu đen kịt

(Tin Môi Trường) - Sông Mã qua địa bàn huyện Bá Thước (tỉnh Thanh Hóa) đổi màu đen kịt như sông Tô Lịch; hàng tấn cá lồng chết la liệt, nhiều người dân xót xa tháo dỡ lồng bè.

Chất thải

Đại biểu đề nghị người xả nhiều rác phải trả nhiều tiền để nâng cao ý thức phân loại rác tại nguồn

(Tin Môi Trường) - Trước thực trạng xử lý rác thải sinh hoạt còn nhiều bất cập, đại biểu Quốc hội cho rằng cần có chính sách để người dân, cơ sở thu gom rác chủ động phân loại, xử lý tại nguồn và thực hiện nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền.

Tiếng ồn

Việt Nam và Đan Mạch hợp tác thúc đẩy các nỗ lực sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả

(Tin Môi Trường) - Bộ Công Thương Việt Nam mới đây đã ban hành Bộ tài liệu hướng dẫn lập Kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cho các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giai đoạn 2020-2025 (Kế hoạch TKNL cấp tỉnh). Bộ tài liệu hướng dẫn này được soạn thảo với sự hỗ trợ của Chương trình Hợp tác Đối tác Năng lượng Việt Nam – Đan Mạch, sẽ giúp cho toàn bộ 63 tỉnh thành của Việt Nam thống kê việc sử dụng năng lượng và xây dựng kế hoạch hành động của địa phương nhằm triển khai các hoạt động về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.