Chương trình EPP-VN: Hướng tới nông nghiệp bền vững tại Việt Nam

Nông nghiệp từ lâu là trụ cột của nền kinh tế và sinh kế nông thôn Việt Nam. Thế nhưng, cùng với sự phát triển, ngành này cũng phải đối diện nhiều thách thức về môi trường và sức khỏe cộng đồng. Một trong những tập quán gây hại phổ biến là đốt rơm rạ ngoài đồng.

 

Khói từ rơm rạ giải phóng bụi mịn PM2.5, khí CO₂, CH₄, N₂O cùng nhiều khí nhà kính khác, vừa làm trầm trọng thêm ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu, vừa gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe hô hấp của người dân.

 

Để thay đổi tình trạng này, Chính phủ đã ban hành Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 05/2025/NĐ-CP, khuyến khích nông dân tận dụng phụ phẩm nông nghiệp thay vì đốt bỏ. Trên cơ sở chính sách đó, năm 2022, Chương trình Ô nhiễm Môi trường tại Việt Nam (EPP-VN) - viết tắt của Environmenal Pollution Programme in Vietnam) được khởi động, do Liên minh Toàn cầu về Sức khỏe và Ô nhiễm (GAHP) chủ trì, Chính phủ Anh tài trợ và Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) phối hợp thực hiện. Mục tiêu của chương trình là giảm thiểu tác động từ đốt lộ thiên đối với khí hậu, sức khỏe và đa dạng sinh học.

 

Trong giai đoạn 2022–2025, EPP-VN triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: lập bản đồ các điểm nóng, xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học, nghiên cứu mô hình thay thế, tập huấn và truyền thông cho nông dân, đồng thời thúc đẩy chính sách hỗ trợ để tạo chuyển biến bền vững.

 

 

 

Sau hơn hai năm triển khai, nhiều kết quả đáng khích lệ đã được ghi nhận. Tại An Giang và một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, rơm rạ vốn thường bị đốt bỏ nay được tận dụng để trồng nấm, ủ phân hữu cơ, chế biến thức ăn chăn nuôi,...

 

Các chế phẩm sinh học cũng cho thấy hiệu quả vượt trội khi rút ngắn thời gian phân hủy rơm rạ từ vài tháng xuống chỉ còn 14–15 ngày, vừa cải tạo đất, vừa giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

 

Câu chuyện của ông Nguyễn Thanh Hà (An Giang) là minh chứng điển hình. Từ chỗ quen tay đốt rơm sau mỗi vụ, ông đã mạnh dạn đầu tư hơn 200 triệu đồng xây dựng tám nhà kính trồng nấm, một phần chi phí được chương trình hỗ trợ. Hiện nay, thu nhập mỗi tháng của ông đạt khoảng 24 triệu đồng, gấp đôi so với trồng lúa. “Giờ đây rơm rạ không còn là thứ bỏ đi mà trở thành nguồn lợi quý giá”, ông Hà chia sẻ.

 

Những mô hình như vậy đã giúp hơn 600 nông dân ở 6 tỉnh thay đổi thói quen, đồng thời mở ra triển vọng nhân rộng sang nhiều quốc gia khác, trong đó có Indonesia và Bangladesh – những nước đang gặp thách thức tương tự.

 

 

 

Không chỉ dừng lại ở phạm vi quốc gia, được sự cho phép của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tháng 11/2024, tại Hà Nội, GAHP phối hợp cùng VACNE đã tổ chức Hội thảo EPP-VN với tên gọi “Hội thảo Đánh giá cuối kỳ Dự án đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động của đốt lộ thiên và sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật trong nông nghiệp đến biến đổi khí hậu, sức khỏe con người và đa dạng sinh học ở Việt Nam”. Hội thảo đã quy tụ đông đảo các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách và nông dân. Hội thảo đánh giá cao kết quả của Việt Nam, đồng thời thảo luận hướng nhân rộng mô hình sang các quốc gia châu Á và châu Phi.

 

Bà Maria Paola Lia, Giám đốc GAHP, nhấn mạnh: “Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ qua chính sách và hành động cụ thể. Những giải pháp thay thế cho việc đốt rơm rạ sẽ góp phần giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và trở thành kinh nghiệm quý cho nhiều quốc gia khác.” Chúng tôi xin cảm ơn Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn Anh (DEFRA) đã tài trợ và hợp tác với chúng tôi trong sáng kiến quan trọng này. Chúng tôi cũng xin cảm ơn và ghi nhận những đóng góp to lớn của VACNE trong việc thực hiện EPP tại Việt Nam

 

Thành công bước đầu của EPP-VN chứng minh: khi thấy rõ lợi ích kinh tế và sức khỏe, người nông dân không chỉ chấp nhận mà còn chủ động nhân rộng giải pháp. Đây chính là nền tảng để hướng tới một nền nông nghiệp vừa xanh, vừa hiệu quả, vừa thích ứng tốt với biến đổi khí hậu.

 

Với sự đồng hành của Chính phủ, tổ chức quốc tế và cộng đồng nông dân, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu dung hòa giữa phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường, mở ra con đường phát triển bền vững cho tương lai.